На думку старшыні беларускай «Грамадскай рады па маральнасці», выступ гурту Rammstein у Мінску можа «нарабіць шкоды маральнасці і чалавечнасці ў нашай краіне».
Шмат хто, напэўна, заўважыў, што ў апошні час усе беды і няшчасці чалавечай цывілізацыі стала модным тлумачыць адной адзінай прычынай – падзеннем маральнасці і адсутнасцю сапраўднай духоўнасці ў сучасным грамадстве. Пра што б ні ішла гаворка: пра сусветны фінансавы крызіс ці эканамічныя праблемы, пра зніжэнне ўзроўня жыцця, рост коштаў на паслугі ЖКГ ці няўдачы ў спорце, пра дэградацыю літаратуры, мастацтва, пра тэлебачанне, экалогію ці міжнародныя канфлікты – ва ўсім вінаватай апыняецца маральнасць. Дакладней, яе падзенне ці нават поўная адсутнасць. Канстатаванне гэтага факту аўтаматычна мае на ўвазе найвастрэйшаю неабходнасць у шматлікіх «барацьбітах з бездухоўнасцю», здольных вярнуць дэзарыентаванае насельніцтва ў рамкі традыцыйных маральных нормаў, гэта значыць у яго як бы звычайны стан. Больш усіх у гэтай справе атрымала поспех Руская праваслаўная царква, якая абвясціла сябе галоўным ахоўнікам маральнасці на постсавецкай прасторы, здольным абараніць народы нашых краін ад усёпранікальнай звонку амаральнасці. Гэта значыць, як казалі яшчэ зусім нядаўна – ад «тлятворнага ўплыву» Захаду, які раскладаецца на вачах. У рэальнасці, праўда, усё гэта моцна нагадвае светапоглядную дыктатуру, нічым не адрозную ад ідэалагічнай дыктатуры КПСС. Пры савецкай уладзе такую дыктатуру падтрымлівалі сакратары райкамаў, гаркамаў і абкамаў КПСС, а зараз – святары РПЦ і уцаркоўленыя імі дзяржаўныя службоўцы. Такім чынам, мы назіраем у нейкім сэнсе прынцыпова новы працэс. Калі гістарычна мела месца адзяржаўленне праваслаўнай царквы, падначаленне яе інтарэсам свецкай улады, дык зараз, наадварот, адбываецца татальнае ацаркоўленне дзяржавы, падначаленне яе інтарэсам царквы, усё больш і больш прэтэндуючай на патэрналісцкую роля ў грамадстве. Не выпадкова ў Расіі «партыяй улады» нават падрыхтаваны адпаведны дакумент – «Маральная аснова мадэрнізацыі», паводле якога праваслаўе ў бліжэйшай будучыні павінна стаць у сутнасці дзяржаўнай ідэалогіяй, «аб’ектыўная неабходнасць» якой у расійскім грамадстве, нібы, ужо даўно наспела…
Можа быць не так відавочна, але штосьці падобнае адбываецца і ў Беларусі. У якасці прыкладу можна прывесці стварэнне ў нас у ліпені 2009 году па ініцыятыве Беларускай праваслаўнай царквы, сумесна з «афіцыйным» Саюзам пісьменнікаў Беларусі і, натуральна, з ухвалы прэзідэнта так званай «Грамадскай рады па маральнасці», у склад якой увайшлі кіраўнікі «традыцыйных канфесій», якія існуюць у рэспубліцы, а таксама некалькі дзясяткаў грамадскіх дзеячаў: пісьменнікаў, навукоўцаў, артыстаў, спартоўцаў і г.д. Каб падкрэсліць «свецкасць» гэтай грамадскай арганізацыі, яе старшынёй быў абраны кіраўнік Саюза пісьменнікаў Беларусі, даволі вядомы генерал Мікалай Чаргінец. Усе гэтыя людзі і былі закліканы «духоўна аздаравіць» беларускую нацыю, «выносячы меркаванні, якія тычацца твораў літаратуры і мастацтва, дзейнасці СМІ, асобных публікацый, тэле — і радыёперадач, Інтэрнэт-інфармацыі і іншых матэрыялаў, падзей і грамадскіх з’яў». Ад таго часу ў нашай краіне з’явіўся орган, які і ўдзень, і ўночы стаў сачыць за «маральным здароўем» беларусаў, якія нічога і не падазраваюць, прычым, трэба меркаваць, да апошняга часу рабіў ён гэта таемна, публічна не падаючы ні найменшых прыкмет жыцця… Не магу сказаць з якой прычыны, але рэзкая актывізацыя дзейнасці беларускай «Грамадскай рады па маральнасці» наступіла толькі цяпер – у лютым 2010 году, а нагодай для такой узрушанасці стала запланаваны на 7 сакавіка выступ у Мінску вядомага рок-гурту Rammstein. Скарыстаўшыся момантам, «Рада па маральнасці» ў катэгарычнай форме выступіла супраць гастроляў нямецкіх музыкаў у беларускай сталіцы, у лепшых традыцыях савецкай прапаганды накатаўшы вялікі «выкрывальны» ліст, які быў апублікаваны на адным з сайтаў Беларускага Экзархата sobor.by.
Пачынаецца гэты ліст вельмі грозна: «У жыцці кожнай краіны настаюць часы (сістэмшчыкі завуць іх «кропкі біфуркацыі»), калі ад вонкава невялікіх змен, амаль шараговых падзей адбываецца якасны зрух сітуацыі. Такі час цяпер наступіў і ў жыцці Беларусі». А далей яшчэ больш страшна: «Сёння, у вельмі неспрыяльных вонкавых умовах рэзка абвастраюцца пагрозы незалежнасці беларускай дзяржавы і самабытнасці беларускага грамадства. Адным з важных аспектаў гэтай сітуацыі з’яўляецца такая, на першы погляд, малазначная падзея, як запланаваны ў Мінск-Арэне канцэрт групы «Рамштайн»… Прапаганда гомасэксуалізму, мазахізму і іншых адхіленняў, жорсткасці, гвалту, брыдкаслоўе – усё гэта непарыўна злучана з песнямі «Рамштайн». На канцэртах гурту часцяком ужывую дэманструюцца акты сукуплення паміж мужчынамі, семявывяржэнні і іншае… Але гэтым гурт «Рамштайн» не абмяжоўваецца. Яшчэ адной яго адметнай рысай з’яўляецца перайманне нацыянал-сацыялістам літаральна ва ўсім. Група зрабіла нацысцкую эстэтыку асновай сваёй выявы… І ў гэтай сувязі ўзнікае пытанне: што ўсё-ткі гэты гурт будзе рабіць у Беларусі? Для сябе, можа быць, яны будуць рабіць звычайны канцэрт. Але што гэта ўсё будзе значыць у Беларусі, чыя дзяржаўнасць пабудавана на антынацызме і ідэі Вялікай Перамогі, чыё грамадства заснавана на хрысціянскім і свецкім прынцыпе павагі да ўнікальнай асобы кожнага чалавека як вышэйшай каштоўнасці? Што будуць рабіць гэтыя нямецкія дзеці, выступаючы на Мінск-Арэне, якая з’яўляецца адным з новых знакаў сучаснай Беларусі і якой ганарыцца ўся краіна? І як гэта ўсё суадносіцца са спецыфікай гістарычнага моманту: 65-годдзе Вялікай Перамогі, Вялікі Пост і, нарэшце, свята 8 сакавіка? Адказ адзін: яны будуць крышыць і знішчаць яшчэ вельмі далікатную беларускую самасвядомасць, таптаць памяць пра Перамогу і яе героях і, урэшце, руйнаваць беларускую дзяржаўнасць. Менавіта так: беларускую ідэнтычнасць і ядро беларускай дзяржаўнасці 7 сакавіка збіраюцца ўзламаць пры дапамозе тарана («rammstein» у перакладзе з нямецкага азначае «каменны таран»). І калі гэты ўзлом атрымаецца, дык ужо вельмі хутка стане зразумела, што выцягваць краіну з крызісу і працаваць на выгоду яе будучыні, паступіўшыся сваімі інтарэсамі і запалам, ужо проста няма каму. Рашэнне везці ў Мінск «Рамштайн» – гэта памылка, якая можа нам дорага абыйсціся».
Алею ў агонь паспрабаваў падліць і сам старшыня «Рады па маральнасці» Н.Чаргінец. У інтэрв’ю БЕЛАПАН ён, у прыватнасці, сказаў: «Цяжкі рок – гэта Бог з ім… Але калі гэты гурт услаўляе мазахізм, гомасэксуалізм, гвалт, здзекі з людзей, … калі спявак трымае ў руках малюнак дзяўчынкі, вялікую ляльку, у якой сцякае па целе кроў, гэта мімаволі нагадвае словы тэрарыстаў у Бяслане, якія захапілі школу, якія, адказваючы на пытанне журналістаў – што іх пхае на такую жорсткасць? – сказалі: «Раммштайн. Нам ён вельмі падыходзіць, мы яго слухаем і натхняемся». І гэта сапраўды так…» Па меркаванні Чаргінца, выступ гурту Rammstein у Мінску можа «нарабіць шкоды маральнасці і чалавечнасці ў нашай краіне», паколькі на яго канцэрты ходзяць маладыя людзі з няўстойлівай псіхікай. «Трэба разбірацца з гэтым гуртом. Калі нельга забараніць, дык трэба прагледзець напярэдадні гэты канцэрт, трэба запатрабаваць ад госцяў, каб яны не ўладкоўвалі такіх здзекаў з псіхікі нашай моладзі», — заявіў ён. Ужо і не ведаю, ці выстаіць беларуская дзяржаўнасць пасля такога зруйнавальнага ўдару нямецкага «каменнага тарана» і ці застануцца пасля гэтага ахвотнікі «выцягваць краіну з крызісу», але ліст «Рады па маральнасці» і асабістыя заявы Чаргінца на беларускае кіраўніцтва моцнага ўражання не зрабілі. Напэўна, таму, што арганізатар канцэрту Rammstein — Палац Рэспублікі з’яўляецца структурным падраздзяленнем Кіравання справамі прэзідэнта, і ўсякія там «рады» з «мінкультамі» яму ні па чым. Карацей, выступ легенды нямецкага рока ў Мінску абавязкова адбудзецца і ці наўрад усе ахвотнікі змогуць змясціцца ў 15-тысячную Мінск-Арэну, нават нягледзячы на тое, што пасля паднятай шуміхі кошт на квіткі рэзка рванулі ўгару…
Але ўсё ж, ці зможа адзіны канцэрт Rammstein’а «якасна ссунуць сітуацыю» ў нашай краіне, чаго так баяцца чальцы беларускай «Грамадскай рады па маральнасці»? Па-мойму, гэта нават не смешна … Вядома, новы альбом «Liebe ist fur alle da» (Каханне для кожнага), з якім нямецкі рок-гурт накіраваўся ў сусветнае турнэ (у прыватнасці, акрамя Мінска канцэрты адбудуцца ў Кіеве, С.-Пецярбургу, Маскве, Рызе і Вільнюсе) мала падобны на творы кампазітара А.Пахмутавай на вершы Н.Дабранравава, і ў гэтым яго галоўная добрая якасць. Але ўсё ж значэнне творчасці Тыля Ліндэмана, Рыхарда Круспэ і іншых «камэрадаў» з Усходняга Берліна пры ўсёй іх залімітавай эпатажнасці я б не стаў перабольшваць. Калектыў гэты па-свойму безумоўна выбітны, але і не больш за тое. Асабіста я сябе да прыхільнікаў Rammstein’а не адношу, ды і наогул усе гэтыя «металы» і «індарстрыелы», асабліва ў нямецкім выкананні — музыка не для мяне, але пры гэтым вялікай бяды ў ёй я таксама не бачу. Лічу аднак, што на падобныя канцэрты павінны быць цвёрдыя ўзроставыя абмежаванні, а ў астатнім: жадаеш – плаці грошы, ідзі і глядзі, не жадаеш – сядзі дома і слухай «Белавежскую пушчу»… Ніякай прапаганды нацызму ці фашызму ў «рамштайнаўцаў», вядома ж, няма, музыка ў іх даволі простая і тупаватая, а каго цікавіць утрыманне тэкстаў кампазіцый (той жа дурной «Pussy», ці цалкам глыбакадумнай «Halt»), то іх без працы можна знайсці ў Інтэрнэце і нават вывучыць на памяць. Так што забараняць канцэрты Rammstein толькі на той падставе, што іх паводзіны на сцэне не падабаецца нашым выжылым з розуму ахоўнікам маральнасці прынмсі глупа. І нават не таму, што забаронены плод заўсёды салодкі, проста да нашай з вамі маральнасці ўсё гэта не мае аніякага дачынення. Досыць адкрыць любы даведнік, каб пераканацца: маральнасць – гэта нешта зусім іншае. Калі дакладней – гэта ўнутраная ўсталёўка чалавека дзейнічаць паводле свайго сумлення і сваёй волі. З гэтага адназначна вынікае: забараняць той самы Rammstein, значыць сцвярджаць, што ў нас, грамадзян Беларусі, няма ні таго, ні іншага — ні сумлення, ні волі. Падобна, «Рада па маральнасці» пры БПЦ мела на ўвазе менавіта гэта, згадваючы ў сваім «выкрывальным» лісце «далікатную беларускую самасвядомасць», якую заезджыя нямецкія рокеры будуць «ламаць і разбураць» сваім «каменным таранам».
Дзівіцца тут асабліва няма з чаго, але добра б разабрацца ў саміх паняццях, якімі аперуюць нашы «барацьбіты за маральнасць», інтэрпрэтуючы іх на сваё меркаванне. Напрыклад, яны часта змешваюць маральнасць з грамадскай мараллю, што насамрэч далёка не адно і тое ж. Як правіла, калі ў нас кажуць пра маральнасць, дык маюць на ўвазе менавіта мараль, сутнасць якой складаецца ў адзнацы чалавечых паводзін, у прадпісанні ці забароне якіх-небудзь пэўных дзеянняў і ўчынкаў. І гэта не выпадкова, бо мараль заўсёды мае сацыяльна-грамадскі характар; яна вызначаецца сацыяльнымі чыннікамі, а таму заўсёды частковая і ставіцца да вызначанай групы (сацыяльнай, нацыянальнай, рэлігійнай і інш.) Гэта значыць, мараль — гэта вонкавыя абмежаванні, якія накладаюцца грамадствам. Маральнасць — абмежаванні ўнутраныя. Таму ўлада ці грамадства могуць толькі стварыць нейкае вонкавае «маральнае» асяроддзе. Аднак праблема ў тым, што ў нас не існуе адзінай маралі — для кожнага сацыяльнага пласта яна свая. Тое, што лічыцца дабрадзейнасцю і нормай для адной сацыяльнай групы, не лічыцца такім для іншых. Так узнікае падвойная мараль. І пакуль яна існуе, ніякія заклікі, вымовы ці кампаніі змяніць сітуацыю не ў стане. У адрозненне ад маралі маральнасць заўсёды мае ўсеагульны, універсальны і безумоўны характар. Яна не можа быць выяўлена ў канчатковых і пэўных нормах і формах паводзін. Маральнае стаўленне заснавана на такім успрыманні іншага, у якім ён выступае не як акалічнасць жыцця суб’екта, але як самагодная і самадастатковая асоба. Таму здольнасць убачыць і пачуць менавіта іншага чалавека, а не сябе ў ім, і з’яўляецца асновай маральных паводзін і стаўлення да блізкага. Адзінай і абсалютнай маральнай нормай з’яўляецца любоў да іншага чалавека і стаўленне да яго як да самога сябе: «палюбі блізкага як сябе самога», «не рабі іншаму таго, чаго не жадаеш сабе», а адгэтуль — недапушчэнне гвалту, пагарды, ушчамлення іншага, якім бы ён ні быў і што б ён ні рабіў. Так, напрыклад, любячыя бацькі заўсёды імкнуцца дапамагчы свайму дзіцяці і падтрымаць яго, незалежна ад яго добрых якасцяў ці пэўных учынкаў, часам нават насуперак сваім уласным інтарэсам. З гэтых меркаванняў можна вывесці, што маральныя паводзіны маюць розныя псіхалагічныя падставы. Маральныя паводзіны накіраваны на іншага чалавека і выяўляюць адмысловае стаўленне да яго як да самастойнай і ўнікальнай асобы. Такія паводзіны бескарыслівыя (чалавек не чакае нічога наўзамен) і ўніверсальныя (не залежыць ад пэўнай сітуацыі). У адрозненні ад гэтага маральныя паводзіны падахвочваюцца імкненнем адпавядаць некатораму абразчыку і накіравана на самасцвярджэнне, падмацаванне сваёй маральнай самаацэнкі (чалавек жадае быць добрым і станоўча ацэненым). У гэтым выпадку іншы выступае як сродак сцвярджэння маіх добрых якасцяў ці як прадмет маёй адзнакі, у залежнасці ад таго, што ён для мяне зрабіў ці не зрабіў.
Выбітны, і, дарэчы, праваслаўны псіхолаг і філосаф А. Сурожскі пісаў пра маральнасць: «Тое, што іншы чалавек нам сімпатычны ці не сімпатычны, не вычэрпвае яго сутнасці… Але каб бачыць чалавека безадносна да мяне самога, трэба адштурхнуцца ад сябе і сваіх меркаванняў, і тады можна бачыць углыб і чуць іншага… Бачыць і чуць іншага – значыць прылучыцца, прыняць у сябе, перажыць агульнасць з ім. Кахаць – значыць перастаць бачыць у самім сабе цэнтр і мэту свайго існавання… Тады ўжо няма самасцвярджэння і самаапраўдання, а ёсць накіраванасць да таго, каб ён быў ва ўсёй поўнасці свайго быцця». Вось і напрошваецца цэлы шэраг пытанняў: Ці бачым і ці чуем мы адзін аднаго? Ці гатовыя мы прызнаць нечую сутнасць, калі яна нам не сімпатычная? Ці ў стане мы адмовіцца ад уяўленняў пра сябе, як пра цэнтр Сусвету і вянок светабудовы? Нажаль, нічога падобнага ў нас і знаку няма. І справа тут не ў Rammstein’е, пра які на наступны дзень ніхто і не ўспомніць, а ў самым факце існавання гэтай вар’яцкай «Рады па маральнасці» на чале з РПЦ. Замест таго, каб паспрабаваць зразумець іншых, звярнуцца тварам да сучаснасці, канструюючы тую маральная прастора, якая адпавядала б патрабаванням постіндустрыяльнай эпохі, царкоўныя ці каляцаркоўныя маралісты ўсімі сіламі імкнуцца манапалізаваць вышэйшыя маральныя каштоўнасці. Пачынаецца ўсё са сцвярджэння: не праваслаўны – значыць бездухоўны, амаральны, а скончыцца можа адкрытай клерыкальнай цэнзурай, калі састарэлыя рэлігійныя фанатыкі і спрытныя прыстасаванцы будуць вызначаць, што нам глядзець, што чытаць, якую музыку слухаць, як жыць і г.д.
Расійскі пісьменнік Аляксандр Ніканаў у сваёй вядомай кнізе «Апгрэйд малпы. Вялікая гісторыя маленькай сінгулярнасці», калісьці вельмі цікава выказаўся па гэтай нагодзе. Яго словамі мне б і жадалася скончыць гэты артыкул, цытую: «Сёння мы жывём, галоўным чынам, у свеце маралі. Але калі чалавецтва жадае жыць далей, яно павінна пачаць жыць у свеце маральнасці. А маральнасць не можа існаваць у прытхлай атмасферы маральных імператываў. Як сказаў хтосьці з геніяў, сумленне можа жыць толькі ў пасудзіне, вольнай ад страху. А мараль (таксама, зрэшты, як богабаязнасць) — гэта страх, гэта палка, гэта асцярога грамадскага астракізму (кары гасподняй). Немагчыма быць маральным з прымусу. Таму дзеля імпрэзы маральнасці традыцыя павінна быць знішчана. … Жыві, як ведаеш, і не совайся ў чужое жыццё, калі не просяць — вось галоўнае правіла маралі заўтрашняга дня. Яго можна яшчэ сфармуляваць так: «Нельга вырашаць за іншых. Вырашай за сябе» … Не совайцеся ў чужое асабістае жыццё, спадары, нават калі яна вам актыўна не падабаецца. І не рабіце іншым таго, чаго не жадаеце сабе. А калі вы раптам захочаце зрабіць штосьці такое, што, на вашу думку, палепшыць жыццё чалавека, спачатку даведайцеся ў яго, ці супадаюць вашы меркаванні пра жыццё і яго паляпшэнне». (1)
