Бюро АБСЕ па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека 22 лютага апублікавала заключную справаздачу місіі па назіранні за апошнімі прэзідэнцкімі выбарамі ў Беларусі. У прыватнасці, там пазначана, што арышты ўдзельнікаў акцый апазіцыі 19 снежня, а таксама ўзбуджэнне крымінальнай справы аб масавых беспарадках падрываюць давер да выбараў.
«Прэзідэнцкія выбары паказалі, што Беларусі патрэбны доўгі шлях для выканання абавязацельстваў АБСЕ ў правядзенні дэмакратычных выбараў», — гаворыцца ў дакуменце.
«Назіралася адсутнасць незалежнасці і бесстароннасці выбараў, няроўныя ўмовы і абмежаванні СМІ, а таксама пастаянная адсутнасць празрыстасці на ключавых этапах выбарчага працэсу. Ноч пасля выбараў была азмрочана затрыманнем большасці кандыдатаў у прэзідэнты і сотняў грамадзян, у тым ліку журналістаў, праваабаронцаў і іншых прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці», — прыводзіць заключэнне БДІПЧ сайт АБСЕ.
«У той жа час беларускія ўлады патлумачылі, што вялікая колькасць удзельнікаў» несанкцыянаванай акцыі «была прысуджана судамі да адміністрацыйных арыштаў і штрафаў, у дадатак былі ўзбуджаныя крымінальныя справы па артыкуле «масавыя беспарадкі». Між тым, большасць затрыманых былі вызваленыя, яшчэ дзясяткі з іх, у тым ліку трое былых кандыдатаў у прэзідэнты, працягваюць утрымлівацца пад вартай на час падрыхтоўкі гэтага дакладу. Адзін былы кандыдат у прэзідэнты быў змешчаны пад хатні арышт. У цэлым, гэтыя акалічнасці падрываюць давер да выбараў», — пішуць аўтары справаздачы.
У дакуменце ўказана, што ў студзені 2010 года ў Выбарчы кодэкс Беларусі былі ўнесены папраўкі, якія ўключылі шэраг даўніх рэкамендацый БДІПЧ АБСЕ. Напрыклад, кандыдатам была прадстаўлена магчымасць для дыскусій у дзяржаўных СМІ, былі ўведзеныя новыя правілы, якія рэгулююць некаторыя аспекты датэрміновага галасавання. «Нягледзячы на гэтыя значныя паляпшэнні, прававая база ўсё яшчэ не ў поўнай меры адпавядае абавязальніцтвам АБСЕ і іншым міжнародным стандартам, і па-ранейшаму ўтрымліваюць сур’ёзныя недахопы», — лічаць аўтары справаздачы.
АБСЕ: у членаў выбаркамаў маргінальныя ўяўленні аб палітыцы
На іх думку, новае прававое палажэнне аб тым, што тэрытарыяльныя і ўчастковыя выбарчыя камісіі (ТВК і УВК), па меншай меры, на трэць павінны складацца з прадстаўнікоў палітычных партый і грамадскіх аб’яднанняў магло б быць пазітыўным крокам. Аднак, адсутнасць фармальных крытэрыяў пры выбары членаў камісіі і недахоп дэталёвай рэалізацыі працэдураў зніжае эфектыўнасць гэтага палажэння.
«У той час як амаль усе кандыдаты ад арганізацый, якія разглядаюцца як лаяльныя прэзідэнту, былі прызначаныя (93%), кандыдаты ад арганізацый, якія разглядаюцца як прыхільнікі апазіцыі, былі значна менш паспяховыя (яны склалі 20% ТВК і 17% УВК). Кандыдатуры у камісіі адхіляліся без належнага тлумачэння, ТВК і УВК пераважна складаліся з дзяржаўных службоўцаў з маргінальнымі ўяўленнямі аб палітычных партыях. Сярод іх дамінуюць асобы, якія падтрымліваюць дзейнчага прэзідэнта, што ставіць пад сумненне іх бесстароннасць», — паведамляецца ў дакуменце.
Таксама ўказана, што «Цэнтральнай выбарчай камісіі не хапае незалежнасці, бесстароннасці і калегіяльнасці». «Важныя часткі заканадаўства, асабліва ў дачыненні да працэдуры падліку галасоў, засталіся неадназначнымі, а адсутнасць выразнага ажыццяўлення працэдур ЦВК прывяло да непаслядоўнага прымянення закона выбарчымі камісіямі», — адзначаюць у АБСЕ.
АБСЕ: Лукашэнка выкарыстаў адміністрацыйны рэсурс для перавыбрання
Назіральнікі ставяць пад сумнеў якасць і дакладнасць складання спісаў выбаршчыкаў, а таксама ўказваюць, што выбарчая кампанія «характарызуецца адсутнасцю роўных умоваў паміж прэзідэнтам і іншымі дзевяццю кандыдатамі, былі адзначаны выпадкі ціску і выкарыстанне адміністрацыйных рэсурсаў для садзейнічання перавыбранню прэзідэнта». Напрыклад, нагадваюць яны, дэлегаты Чацвертага ўсебеларускага народнага сходу, атрымалі бытавую тэхніку ў падарунак за ўдзел у ім.
Акрамя таго, пішуць аўтары дакументу, у СМІ недастаткова шырока асвятлялася выбарчая кампанія, а пераслед і запалохванне журналістаў застаецца адным з важных пытанняў. ДзяржСМІ прысвяцілі 89% прайм-тайм навінаў кампаніі прэзідэнта. «Тон асвятлення прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнка быў выключна станоўчым або нейтральным, у той час як тон асвятлення іншых кандыдатаў, у асноўным, адмоўным, у некаторых выпадках — нейтральнай», — заяўляюць яны.
АБСЕ: была адкрытая фальсіфікацыя выбараў
Таксама адзначана, што выбарчыя скрыні не былі дастаткова добра абароненыя ад узлому, і назіральнікі ацанілі падлік галасоў «дрэнна» і «вельмі дрэнна» амаль на палове ўсіх выбарчых участкаў, дзе праводзілася назіранне. «Адкрытыя выпадкі ўкіду туды бюлетэняў і фальсіфікацыя вынікаў былі адзначаны міжнароднымі назіральнікамі. Падлік у асноўным праводзіцца непразрыстым чынам, як правіла, у цішыні, якая падарвала давер да яго і падняла пытанне аб сумленнасці выбараў. Больш чым у трэці выбарчых участкаў доступ назіральнікаў быў абмежаваны. Падвядзенне вынікаў было ацэнена як «дрэннае» або «вельмі дрэннае» прыкладна на адной пятай частцы назіраных ТВК», — паведамляюць супрацоўнікі місіі.
ЦВК, абвясціўшы 25 снежня афіцыйныя вынікі выбараў, паказаў, што Аляксандр Лукашэнка атрымаў 79,6% галасоў, а каля 6,5% выбаршчыкаў прагаласавалі супраць усіх кандыдатаў, прычым яўка выбаршчыкаў склала 90,65%. Аднак пры гэтым ЦВК не апублікавала вынікі па кожным канкрэтным участку — ні ў інтэрнэце, ні ў якім-небудзь іншым фармаце, заўважаюць аўтары дакладу.
АБСЕ: на практыцы ў Беларусі няма свабоды асацыяцыяў
«Хоць беларускія законы прадугледжваюць свабоду асацыяцый, на практыцы ўрад абмяжоўвае дзейнасць палітычных партый, арганізацый грамадзянскай супольнасці, і іншых грамадскіх аб’яднанняў, якія выступаюць супраць прэзідэнта. Удзел у дзейнасці незарэгістраванай палітычнай партыі ці любой іншай грамадскай арганізацыі з’яўляецца крымінальным злачынствам, што караецца пазбаўленнем волі на тэрмін да двух гадоў», — падкрэсліваюць яны.
АБСЕ: незалежнасць ЦВК сумнеўная
Дакладчыкі звяртаюць увагу і на тое, што ў Беларусі 6 з 12 членаў ЦВК, уключаючы старшыню, прызначае кіраўнік краіны. «Такія шырокія правы прэзідэнта ставяць пад сумнеў незалежнасць і бесстароннасць асноўнага выбарчага органа, які адказвае за арганізацыю і правядзенне прэзідэнцкіх выбараў», — адзначана ў дакуменце.
«Старшыня ЦВК неаднаразова публічна заяўляла аб сваім захапленні прэзідэнтам Беларусі Аляксандрам Лукашэнкам», — падкрэсліваюць аўтары дакладу.
АБСЕ: спецназ ужываў сілу супраць мірных дэманстрантаў
Што тычыцца сітуацыі пасля выбараў, то увечары 19 снежня кандыдат Уладзімір Някляеў быў збіты па дарозе на Кастрычніцкую плошчу, затым яго шпіталізавалі, а з лякарні выкралі невядомыя. Усе астатнія кандыдаты ў прэзідэнты, акрамя дзейнага кіраўніка дзяржавы, а таксама тысячы дэманстрантаў сабраліся на Кастрычніцкай плошчы, адкуль накіраваліся на плошчу Незалежнасці
«Група асобаў спрабавала ўварвацца ў Дом ўрада, наносячы падчас гэтага шкоду. Гэтаму перашкодзіў АМАП (спецназ — Тэлеграф), які ўжыў сілу супраць штурму, але таксама супраць мірных дэманстрантаў. Невыбіральнае прымяненне непрапарцыйнай сілы прывяло да таго, што дэманстранты атрымалі цяжкія траўмы галавы», — паказваюць аўтары дакладу.
Яны нагадваюць, што незадоўга да поўначы сотні супрацоўнікаў спецназа жорстка разагналі дэманстрацыю, а сямёра кандыдатаў у прэзідэнты, кіраўнікі іх штабоў і давераныя асобы, журналісты, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці і замежныя грамадзяне былі арыштаваныя.
«Адразу ж пасля падзей увечары пасля выбараў Місія па назіранні за выбарамі БДІПЧ АБСЕ паспрабавала звязацца з судамі і гарадскім аддзелам унутраных спраў, але гэтыя спробы былі беспаспяховымі. Больш за тое, у гэтых установах адмовіліся даць якую-небудзь інфармацыю пра арышты і судовыя працэсы», — праінфармавалі ў місіі.
