Статкевіч: улада хацела стварыць братнюю магілу кандыдатаў

— Добры дзень!

— Добры дзень!

— Віншую Вас з удзелам у прэзідэнцкай кампаніі. Вы да абвяшчэння афіцыйнай даты выбараў выступалі за абранне адзінага кандыдата. Але выбраць яго не атрымалася, і Вы вырашалі самі балатавацца ў прэзідэнты. Што Вас змусіла пайсці на такі крок?

— Маё разуменне сітуацыі, мой прагноз. Дарэчы, частка патэнцыйных кандыдатаў, якая збіралася пад старшынёўствам кіраўніка Рады беларускай інтэлігенцыі, прагноз такі зрабіла. Я яго напісаў, і ўсе з ім пагадзіліся. Сутнасць прагнозу ў тым, што выбараў зноў не будзе, будзе імітацыя. І што рабіць у гэтай сітуацыі? Найлепш было б выбраць адзінага кандыдата, але не проста адзінага кандыдата, бо і ён можа быць статыстам, а такого, які б здолеў у гэтай сітуацыі змагацца за дэмакратыю, за перамогу. Але гэты план не ўдаўся. 

Я з вялікай павагай стаўлюся да ўсіх тых альтэрнатыўных кандыдатаў, якія на гэтыя выбары пайшлі. Гэта прыстойныя і мужныя людзі. Але, каб рэальна змагацца ў той сітуацыі, у якую нас улада паставіла, трэба, мабыць, валодаць у пэўнай ступені якасцямі, якія патрабуюць ад гэтага патэнцыйнага кандыдата звышнамаганняў, нават звышсмеласці. Я не думаю, што людзі (няхай яны мне даруюць), якія да 35 год — мінімальнага ўзросту для ўдзелу ў прэзідэнцкіх выбарах — не выявілі звышучынкаў, здолеюць гэта зрабіць. Я хацеў бы ў гэтым памыліцца, але не хацеў бы і рызыкаваць. 

Мне прыходзілася браць на сябе адказнасць у складаных сітуацыях. Я не тое, што ўпэўнены ў сабе, але я магу тое-сёе зрабіць, інакш бы мяне пад кожныя прэзідэнцкія выбары не ізалёўвалі. Таму я вырашыў у гэтым удзельнічаць. Звычайна, крыху заставалася надзея, што атрымаецца дамовіцца пазней, бо, калі ты не ўдзельнічаеш — цябе няма, цябе ніхто не будзе слухаць. Так я вырашыў узяць удзел у гэтай кампаніі. Але, шчыра скажу, была вельмі слабая надзея на рэгістрацыю. Зараз не пасадзілі, бо грошы трэба з Захаду, а там не любяць, калі старшыню партыі саджаюць пад прэзідэнцкія выбарамі. Але на тое, што яны дадуць мне гэтую рэгістрацыю, было слабое спадзяванне, таму партыя была вымушаная падтрымліваць яшчэ аднаго кандыдата (дырэктара ТДА «Трывіум» Дзмітрыя Уса — Тэлеграф), каб хоць праз яго выказаць сваю пазіцыю, што выбараў няма.

— А хто гэты другі кандыдат?

— Ды ўжо ўсе і так ведаюць. Я і называць не буду. Усе і так даўно здагадаліся з самага пачатку фармавання ініцыятыўных групаў. Для нас галоўнай якасцю другога кандыдата была мужнасць. Можна шмат яго крытыкаваць, што не так сказаў, не туды паглядзеў. Але ў мужнасці яму не занімаць. 

— Ці каардынуеце Вы свае дзеянні з кім-небудзь, апроч гэтага кандыдата?

— Я імкнуся каардынаваць дзеянні з усімі, але пакуль гэта не атрымоўваецца. Таму што нават сабрацца разам — вялікая праблема для альтэрнатыўных кандыдатаў. Збіраліся разам толькі тройчы, калі прыязджалі замежныя высокапастаўленыя чыноўнікі. Тады ўсе прыходзяць. Я спрабаваў усе гэтыя сустрэчы скарыстоўваць, звяртацца: «Хлопцы! Давайце збярэмся яшчэ разам, давайце пагаворым». Усе вочы ўніз апускаюць і маўчаць, а потым уцякаюць. 

— Некаторыя кандыдаты сцвярджалі, што існуе магчымасць агульнага зняцця перад выбарамі. Як вы гэта можаце пракаментаваць?

— Зараз такое ўжо нават не гучыць. Ніхто не будзе здымацца. Тым больш я думаю, што гэта нейкае глупства. Паглядзіце зараз: улада перагуляла. Аптымальна для яе было б некалькі слабых кандыдатаў, каб не быў адзіны. А яны вырашылі стварыць братнюю магілу кандыдатаў з надзеяй, што яны ўсе будуць адзін аднаго мачыць, і электарат заблытаецца. А атрымалася так, што два тыдні кожны працоўны дзень увечары два кандыдаты крытыкуюць гэтую ўладу. Па-рознаму: карэктна, мякка, жорстка — кандыдаты на любы густ. У кожнага кандыдата, паверце, знойдзецца свой электарат. Нехта прарасійскі, нехта праеўрапейскі, па-беларуску, па-расійску, на дзвюх мовах. І ў мяне такое ўражанне, што дах патроху з’язджае ў кіраўніка дзяржавы ад гэтага відовішча.

— Ці ёсць у вас агульная праграма тэледэбатаў?

— Мы пакуль яшчэ не ведаем, у якой форме яны адбудуцца. Як гэта не дзіўна, але нам пра гэта не паведамаляюць. Я ўчора (30 лістапада — Тэлеграф) быў на тэлевізіі, спытаўся, але нічога канкрэтнага не кажуць. Гадзіна на дзесяць кандыдатаў — гэта ўжо не тэледэбаты. Тэледэбаты — гэта сам на сам, удвох, утрох, а дзесяць — гэта не тэледэбаты. Але гэта пяць-шэсць хвілінаў эфіру, якімі я намераны скарыстацца. І не буду я там з нейкім дэбатаваць, тым больш што існуюць вялікія сумневы, што галоўны начальнік прыйдзе. Нейкага швейка дашле. Што з ім дэбатаваць? Смешна. Скажу яшчэ раз пра сваю пазіцыю. 

— Такім чынам, вы разлічваеце, што будзе прадстаўнік дзейснага прэзідэнта?

— Ён па змененаму выбарчаму кодэксу, па пастановах Цэнтральнай выбарчай камісіі мае права даслаць свайго прадстаўніка. І ён дашле, сам не прыйдзе. Ён баіцца, адвык ужо размаўляць з крытычна настроенымі людзьмі, толькі з халуямі. 

— А як паставілася Вашая сям’я да Вашага рашэння балатавацца?

— Мае дзве дачкі мяне падтрымліваюць, яны мною ганарацца. Мой бацька ганарыцца, але вельмі хвалюецца за мяне. Мой брат таксама мяне падтрымлівае. Праўда, ён ужо не ў Беларусі, а ва Украіне. Так што мае сябры, блізкія да мяне людзі, хвалююцца за мяне, але падтрымліваюць. Я пачуў ад аднаго блізкага чалавека такую фразу: «Гэта ўсё страшна, але самае страшнае для цябе, наколькі я цябе ведаю, — гэта не спраўдзіць спадзяванні, якія людзі маюць на цябе». І гэта сапраўды так, гэта самае страшнае для мяне. 

— Як Вы лічыце, які асноўны кантынгент выбаршчыкаў будзе галасаваць за Вас, хто Вас падтрымае?

— Мяне не хвалююць гэтыя галасаванні, гэтыя адсоткі. Выбараў няма. Яшчэ раз. Я ўдзельнічаю ў гэтым шоў, каб яны былі. Я не агітую, калі Вы заўважылі, за праграму, не кажу: галасуйце, падтрымайце мяне. Я кажу: не ўдзельнічайце ў папярэднім галасаванні, змагайцеся супраць фальсіфікацый. Я ў гэтым не ўдзельнічаю, мне ўсё роўна, што мне паставіць Ярмошына (старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына — Тэлеграф), а дакладней, што мне паставіць Лукашэнка (дзейсны прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка — Тэлеграф): 0,2% ці 1,2%, што застануцца ад яго 80-і з нечым адсоткаў.

— Вы мала прысутнічаеце ў інтэрнэце. У Вас ёсць толькі сайт партыі і Ваш асабісты сайт, які даволі складана знайсці. Вас таксама складана знайсці ў сацыяльных сетках. З чым гэта звязана?

— Я не вяду кампанію, я не марную на гэта час. Я, дзякуючы 118 тыс. выбаршчыкаў, якія падтрымалі мяне, а галоўнае, дзякуючы партыі, якая шэсць гадоў без рэгістрацыі працягвае змагацца, маю магчымасць звяртацца да мільёнаў людзей праз тэлевізію. Звяртаюся, каб яны спынілі гэту фальсіфікацыю, каб яны вярнулі сабе права выбару. Пры жаданні людзі, якія пачулі мяне, інфармацыю знойдуць. Я думаю, што мае выступы шырока каментуюцца ў інтэрнэце. Я не магу наняць, як некаторыя кандыдаты, вядомых блогераў, заплаціць ім грошы, каб яны мяне раскручвалі. У мяне і грошай няма, і жадання няма. Я не займаюся накручваннем інтэрнэт-рэйтынгаў, калі ставяць праграму , якая мяняе IP-адрасы кампутараў, і галасуе ўвесь час. Або там, дзе больш складаная сістэма, і конт знікае пасля першага галасавання, саджаюць чалавека на офісе, і ён кляпае гэтыя галасаванні. Я нават па рэгіёнах нікому не паставіў задачу за нейкага галасаваць. Слова афіцэра. Гэта ўсё настолькі дробна, непрыстойна. Такія дробныя фальсіфікатарчыкі. 

Мая мэта, яшчэ раз паўтару, — у людзей павінны быць выбары. Адсутнасць выбараў спыняе нармальнае жыццё нашай краіны. Гэта проста смешна і ганебна. Я не магу нікуды падзецца ад свайго ведання сітуацыі. Я не хачу з’язджаць з гэтай краіны, і я вымушаны змагацца за тое, каб яе спыніць. Таму што заткнуць вушы, вочы і не глядзець на гэта і існаваць тут — не па мне. 

— Вы даволі даўно ў палітыцы. Вы актыўна ўключыліся ў апазіцыйны рух яшчэ на пачатку 1990-х гадоў. Часта на Вас накладалі вялікія штрафы, арыштоўвалі. Вы два гады адсядзелі на «хіміі» і вось зараз атрымалі папярэджанне ад ЦВК. Як Вы лічыце: ці баіцца Вас дзейсная ўлада ці не?

— Я думаю, што ўлада мяне баіцца. Пад кожныя прэзідэнцкія выбары ў мяне з’яўляецца крымінальная справа. Прычым апошняя на абсалютна роўным месцы праз паўгады пасля цалкам спакойнай акцыі, прысвечанай вынікам рэферэндуму 2004 года, дзе Лукашэнка атрымаў магчымасць бясконца ўдзельнічаць у прэзідэнцкіх выбарах, зняў абмежаванне ў два тэрміны з канстытуцыі. Я атрымаў два гады «хіміі», каб не мог удзельнічаць у прэзідэнцкіх выбарах. А «хімія» — гэта турма на паўстаўкі: ноччу ў турме, а днём выходзіш. 

За месяц да прэзідэнцкіх выбараў мяне перасталі выпускаць на вуліцу. І два тыдні пасля выбараў не выпускалі. Са мной у пакоі, дзе краты на вокнах, дзе відэакамера на акно нацэлена, дзе ўвогуле з гэтага памяшкання не выйдзеш (ахова, краты — усё, як належыць), сядзелі кругласутачна паўтара месяцы два афіцэры міліцыі і глядзелі на мяне. А ў суседнім пакоі жыў намеснік кіраўніка абласнога дэпартамента выканання пакарання, і кожны дзень з Мінска прыязджаў намеснік рэспубліканскага. Мяне баяцца. Так, сапраўды, я гэта ведаю.

Дарэчы, мне вельмі шкада, тых міліцыянтаў. У іх там ледзьве дах не ехаў. Сядзець увесь час у маленькім пакойчыку. А я шпацыраваў там па паўтары гадзіны ў дзень чатыры крокі ўзад і ўперад, на вуліцу ж не выпускалі. Уяўляеце, галавой вадзіць за тым, як я перад вачыма хаджу. А потым такія крыкі (здаровыя мужчыны, найперш чамусьці ламаліся): «Я больше не могу!!!! (Я больш не магу!!!! — Тэлеграф)». Істэрыка натуральная. Яны так хацелі мяне хутчэй збыць, вызваліць. 

Сапраўды, улада мяне баіцца. Сёмы год мяне лаюць па тэлевізары, проста прозвішча не называюць. Няма мяне ў палітыцы, што б я не зрабіў. Так што, Лукашэнка памыліўся, калі зладзіў гэтае шоў кандыдатаў. Найперш памыліўся, калі даў пасведчанне мне. А мо, і не напалохаўся, ну тады, значыць, паважае. А мо, думае, што стары стаў, ленівы стаў. Няпраўда! Статкевічы вельмі моцна зробленыя. Вунь, бацьку 85-ы, а ён актыўна цікавіцца палітыкай, мяне падтрымлівае. Я гісторыю сваёй сям’і ведаю. У 17-м стагоддзі падчас гэтай страшнай вайны (1654-1667 гадоў — Тэлеграф) быў адзін Статкевіч, які 14 год быў героем вайны. Ён 14 гадоў здзяйсняў подзвігі, быў военачальнікам, палкоўнікам. Уяўляеце, як гэта было. А тут жа не вайна, тут лягчэй. 

— Значыць, Вы яшчэ сябе пакажыце на гэтых выбарах?

— На гэтых я пакажу, што павінны быць выбары. Усё залежыць ад людзей. Але БТ зараз пачне змываць з памяці тое, што было (выступы кандыдатаў — Тэлеграф). Я зараз перасякаюся з людзьмі з каляўладных установаў. І яны, звычайныя людзі сталага веку, калі нікога няма побач, ціснуць руку і кажуць: «19-га прыйдзем да Міколы! На Міколу да Міколы». Я спадзяюся, што гэты запал застанецца. Бо, з другога боку, ну што ж ім рабіць, калі гэтага не прыбярэш. Ён жа зубамі ўчапіўся. Толькі са сківіцай разам можна ўладу выдраць. А ён ужо замінае жыць усім нам. Пара прыбіраць, калі сам не сыдзе.

— Ці ёсць якія-небудзь планы на 19 снежня?

— Вельмі цяжка нешта планаваць, калі мы не ведаем, ці будзе плошча ачэпленая, колькі людзей прыйдзе й гэтак далей. Адзінае, што хацелася, каб не было разнабою, каб не заміналі проста. Памяркоўныя кандыдаты, калі хочуць пасвяціцца, хай пасвецяцца і звальваюць, хай не замінаюць. Пастаяць і разысціся будзе проста ганебна. Мы павінны аказаць ціск на ўладу, у тым ліку нейкім дзеяннем. Якое гэта будзе дзеянне, пабачым. Мо гэта будзе мітынг, дэманстрацыя ці нешта іншае. Паглядзім. Усё на месцы будзе відно. Калі я нешта і прыдумаю загадзя, дык я ж не скажу Вам. 

— З чым звязанае Вашае няўхільнае, нягледзячы ні на што, змаганне з дзейснай уладай? З Вашым шляхецкім паходжаннем, годнасцю афіцэра ці з тым, што сям’я Вашая не ў Беларусі і ёй ужо нічога не пагражае?

— Калі мая сям’я (а мая сям’я гэта мае дзеці, бо я разведзены, таму што жонка не перажыла маё знаходжанне на «хіміі») была тут, і было страшна за дзяцей, я паводзіў сябе аналагічна. Ніхто не можа папракнуць мяне. Проста так здарылася, што маім дзецям не знайшлося месца на гэтай зямлі. Я ўспамінаю дзве гісторыі, звязаныя з маімі дзецьмі. Я ўспамінаю, па-першае, 2 красавіка 1996 года, калі падпісвалі дамову аб так званай Саюзнай дзяржаве, білі бакалы ў Крамлі, а народ напалохаўся і выйшаў на вуліцы. Тысячы людзей, ніхто не зваў. Я ўзяў адказнасць за гэту дэманстрацыю на сябе. Я ішоў наперадзе, вакол былі гэтыя з дубінамі і шчытамі, а людзі ўсё роўна ішлі. І вось я разварачваюся, а за маёй спінай ідуць, узяўшыся за ручкі, мае перапалоханыя дочкі. Малодшай яшчэ няма 13-і. Я кажу: «Каця, Аня! Што вы тут робіце?». А яны кажуць: «Папа, мы прыйшлі ратаваць Беларусь». Так што, мае дзеці таксама не ўхіляліся ад усяго гэтага . І другі выпадак, калі старэйшая ўжо пайшла ва ўніверсітэт. Пасьля Маршу Свабоды яе, выдатніцу, спрабавалі адтуль выкінуць. Але, дзякуй Богу, мазгоў хапіла, і гэта спынілі даволі хутка. Дык вось, калі яна пасля ўніверсітэта пайшла сабе месца працы шукаць, было ўсё нармальна (яна чатыры мовы ведае, акрамя беларускай, на якой у сям’і размаўляюць, і расейскай, на якой усе размаўляюць), і тут: «А, Статкевич. А, Николаевна. А это не Ваш отец? (А, Статкевіч. А, Мікалаеўна. А гэта не Ваш бацька? — Тэлеграф)». А потым у адным месцы сказалі: «Знаете, с Вашей фамилией в этой стране Вам места нету. Ищите работу в другом государстве (Ведаеце, з Вашым прозвішчам у гэтай краіне Вам месца няма. Шукайце працу ў іншай дзяржаве — Тэлеграф)».

Гэта мала хто ведае, але Статкевічы для Беларусі зрабілі дастаткова шмат. Дагэтуль цэрквы стаяць, пабудаваныя імі. Вось Свята-Петрапаўлаўская на Нямізе стаіць, ня вельмі далёка ад гэтага месца. І ў 17-м стагоддзі, калі гэтая страшная вайна была, Статкевічы бралі на сябе адказнасць за лёс Беларусі. Тады Януш Радзівіл у адзін бок уцёк, кароль у другі, а яны спрабавалі тут усё ўратаваць, па-правільнаму ці непа-правільнаму. А тут ёй кажуць: месца няма. 

Такім чынам, тут усё ў суме: і нешта наследнае і нешта афіцэрскае. Хаця адно з другім звязанае. Я ў савецкія часы, калі прафесію абіраў, таму ў армію і пайшоў, бо не хацеў быць у тым грамадзтве, наскрозь хлуслівым, наскрозь прагнілым з гэтымі бясконцымі з’ездамі КПСС, прамовамі генеральнага сакратара. У войску было менш гэтай хлусні і больш адкрытасці і сумленнасці. 

А тое, што дзеці змушаныя ехаць, — гэта няправільна. Ведаеце, я правільна зрабіў, што ад шасці год аддаў у школу з нямецкай мовы, і яны яе ведалі на ўзроўні немцаў. Гэта дазволіла ім там вучыцца далей. Дарэчы, старэйшая доктарскую абараніла зараз па аўтамабільнай лагістыцы. Але, калі  яны прыязджаюць, дык увесь час знаходзяцца ў напружанні, пакуль мяжу не пераедуць. Бо ўжо ж былі выпадкі. Так, Віннікава (старшыня Нацбанка ў 1996-1997 гадах Тамара Віннікава — Тэлеграф) расказала, што ведае, дзе рахункі Лукашэнкі, і ў яе на другі ж дзень наркотыкі ў машыне знайшлі. Я і мая сям’я гэта ведалі заўсёды. Але, так ці гэтак, на мае паводзіны гэта не ўплывае.

Мо я яшчэ з тых недабітых, пры якіх Беларусь сапраўды была ад мора да мора і ўсе яе баяліся. Хаця яна і называлася тады па-іншаму (Літвой ці Вялікім княствам Літоўскім — Тэлеграф). Большасць перабілі, але я ацалеў, каб яна зноў вярнулася. Адказнасць за краіну засталася. 

— А ці ўзнікалі ў Вас праблемы пры рэгістрацыі, зборы подпісаў, агітацыі?

— Праблемы ўзнікалі ў людзей. Але ў мяне такое ўражанне, што гэтыя праблемы — больш ініцыятыва мясцовых начальнікаў і ці нейкіх лакальных структур. На гэтых выбарах не было афіцыйнай устаноўкі зверху адрозна ад іншых выбараў. Улада банкрут, патрэбны грошы. Яна вырашыла пагуляць у больш тонкую гульню. Але былі такія выпадкі. Так Пятра Баравіка ў Новалукомлі ў псіхушку пасадзілі, тыдзень трымалі. Мы паднялі шум, гвалт. На паседжанні ў Цэнтральнай выбарчай камісіі кіраўнік ініцыятыўнай групы пра яго  паведаміў. Гэта дапамагло, выпусцілі.

Быў выпадак, калі кіраўніка моладзевай арганізацыі партыі Яраслава Грышчэню захапілі і дапытвалі. Быў выпадак, калі Святлану Вашкевіч з Пружанаў ланцугом проста збіў пры зборы подпісаў крымінальнік. Потым яе ж аштрафалі за тое, што яна, быццам, яго сяброўку абразіла словамі. Усякае было. Звальнялі людзей. Аднаго кіраўніка абласной арганізацыі ў дзень народзінаў да завяршэння збору подпісаў з працы звольнілі. Другога звольнілі перад самым зборам, астатніх яшчэ раней звольнілі. Ведаеце, такая вось подласць, нізасць. Людзям не даюць жыць, воўчыя білеты павыдавалі, а потым па тэлевізіі сцябаюцца: «Вось адкуль у іх, беспрацоўных, грошы?». Я не пра сябе, у мяне хоць вайсковая пенсія, ня вельмі вялікая, але ёсць. Але людзі выкручваюцца, каб на кавалак хлеба зарабіць. 

Генеральнага сакратара Народнай Грамады Сяргея Скрабца з дзвюма адукацыямі, юрыдычнай і металурга, не бяруць рабочым на буйныя заводы ў самыя шкодныя цэхі. Дворнікам не бяруць. Зараз ён развозіць па горадзе для інтэрнэт-крамы тавары. Таксама ж, мабыць, афіцыйнага месца працы няма і даходу. А потым будуць зноў сцябацца. Гэта як злодзей крычыць: «Трымай злодзея!». Калі народ абкрадаюць, а паказваюць на гэтых людзей, якія выжываюць і змагаюцца адначасова.

— Паводле Вашых словаў, гэтыя выбары не з’яўляюцца сумленнымі. А калі б выбары былі сумленнымі, на што б Вы арыентавалі людзей у сваёй перадвыбарчай праграме?

— Я ўсё-такі сацыял-дэмакрат. Я б адразу ўспомніў гэта. Я думаю, што грамадства павінна быць салідарным. Я не дарэмна называю сацыял-дэмакратыю ідэалогіяй моцных людзей, таму што моцныя людзі сапраўды моцныя, калі яны падтрымліваюць слабых. Тады ў іх ёсць моц, а не толькі, як яны топчуць і вылазяць наверх. Грамадства павінна быць салідарным да хворых, да старых, да дзяцей, да тых, каму ў жыцці не пашанцавала. Але разама з тым яны павінны быць салідарнымі з тымі, хто мае энергіі, сілы, здольнасці расці і развівацца. Проста трэба знайсці разумны баланс паміж усім гэтым. Бо гэты дзікунскі капіталізм, чароўная рука рынку, якая нібы ўсё расставіць, залезе ў кішэню да кожнага. Гэта не пра нас, не з нашай традыцыяй апоры на ўласнасць за некалькі апошніх соцен гадоў. Тут нават наша ментальнасць можа не дапамагчы. Я маю на ўвазе імкненне да законапаслухмянасці, спакою, спакойныя паводзіны і гэтак далей.

— Што было б са знешняй палітыкай Беларусі пры Вашай уладзе?

— У восені 1998 года я напісаў артыкул «Геапалітычныя ўплывы і адзінства нацыі». Там я ўпершыню сфармуляваў падыход германа-расійскага, цяпер, мабыць, трэба казаць еўрапейска-расійскага неканфліктнага, дружалюбнага балансу для Беларусі, бо ўсё-такі нацыя па ўзросту, месцу жыхарства і адукацыі ментальна падзеленая паміж расійскімі і еўрапейскімі ўплывамі. Каб нас не разадралі, і патрэбен гэты баланс. Трэба захоўваць стратэгічнае партнёрства з Расіяй, але трэба рухацца ў еўрапейскую, спачатку эканамічную, візавую, а потым і палітычную прастору. Для гэтага Беларусь павінна акрэслена заяўляць — гэта, дарэчы, супадае з нашай сацыял-дэмакратычнай праграмай, — што яна можа быць у НАТО толькі пасля Расіі або разам з ёй. Чаму так? Каб не палохаць Расію. Акрамя таго, калі ў НАТО будзе такая моцная краіна, мажліва, там будуць прымаць менш валюнтарысцкіх рашэнняў, якімі я лічу бамбардзіроўку Сербіі і вайну апошнюю ў Іраку. 

— А што было б адносна беларускай мовы, культуры, дзяржаўнай сімволікі?

— Беларусі наканавана быць мультылінгвістычнай краінай. Невялікая краіна ў сучасным свеце павінна быць мультылінгвістычнай. Трэба ведаць сваю мову, бо інакш — гэта згуба нацыянальнай ідэнтычнасці. Проста раз’едуцца нашы дзеці па ўсім адкрытым свеце і забудуць, хто яны. Трэба ведаць сваё, але разам з тым і некалькі замежных моў. Безумоўна, мы павінны ведаць расійскую мову. Яна тут заўсёды будзе прысутнічаць, таму што такі вялікі культурны ўплыў. Пажадана, каб яшчэ некалькі дзясяткаў адсоткаў людзей ведалі англійскую мову, іншыя еўрапейскія мовы. 

Але, каб усталяваць такі лінгвістычны плюралізм, трэба вярнуць ва ўжытак беларускую мову. Без дзяржаўнай палітыкі гэта немагчыма. Я вельмі ўважліва назіраю за вопытам Украіны, і ён мне падабаецца, бо там ніхто шырока не бэсціць, не ўшчамляе за тое, што людзі не ведаюць расійскай мовы. Яны ўсе яе ведаюць, размаўляюць, але імкнуцца адначасова ўздымаць сваю мову. Я думаю, што дзяржаўнасць беларускай мовы дапамагла б гэтаму. Але рабіць гэта трэба ўсё далікатна і тонка, бо пры дэмакратыі, калі вы перагінаеце, нейкі папуліст схопіцца за гэты моўны лозунг, прыйдзе да ўлады і ўсё згорне назад. Першае з чаго б я пачаў, гэта ўнёс бы папраўку ў выбарчы кодэкс Рэспублікі Беларусь, што кандыдаты ў прэзідэнты павінны дасканала валодаць беларускай мовай. Ад гэтай адной праўкі ўся моўная палітыка ў краіне пачне паварочвацца, бо калі чалавек ведае мову дасканала, ён будзе ёй карыстацца. І ўсе чыноўнікі ўнізе пачнуць браць прыклад. Гэта як зараз пачынаюць нашы чыноўнікі калечыць сваю расійскую мову, размаўляючы на трасянцы, капіруючы дзейснага кіраўніка. Так яны б і пачалі размаўляць на добрай беларускай мове. Магчыма, што ў гэтай сітуацыі беларускай мове наканавана быць мовай элітаў: культурных, кіроўных…

Што тычыцца сімволікі, то ведаеце, старадаўняя сімволіка — гэта гонар любой краіны. Гербу «Пагоня» 700 гадоў. Замест гэтага ўзялі скалечаны стары савецкі бссраўскі герб, у 1950-х гадах намаляваны пад прыняцце нашай краіны ў ААН. 

А сцяг? На жаль, людзі, якія малявалі тады ж і сцяг, выбралі такі беларускі арнамент, які да сцягу не падыходзіць. Арнамент паходзіць яшчэ з паганскіх часоў, кожны арнамент мае сваю мову. Раней па арнаменце на вопратцы жанчыны можна было сказаць, замужам яна ці не, колькі ў яе дзяцей. Той, арнамент, які знаходзіцца на нашым сённяшнім дзяржаўным сцягу, — гэта пахавальны арнамент. Гэта арнамент смерці, знак заходзячага сонца, калі арнамент закручваецца. І атрымліваецца, што наша краіна з 1950-х гадоў пад пахавальным сцягам жыве. Мо, таму мы і нарваліся на гэты Чарнобыль, які не ў нас нават размешчаны. Мо, гэтым і наклікалі.

Параўнайце сцяг смерці і сцяг жыцця вечнага. Святары праваслаўныя падчас набажэнстваў на Вялікдзень, калі Хрыстос уваскрос, скарыстоўваць бела-чырвона-белую сімволіку. Сцяг смерці і сцяг жыцця — вось у чым выбар. Людзям проста трэба патлумачыць. І, магчыма, спатрэбіцца новы рэферэндум ці галасаванне ў парламенце. А ад гэтай недарэчнасці, колеравага неспалучання трэба пазбаўляцца. Чырвоны і зялёны колеры так не спалучаюцца, што больш падобныя да сцягу Талібана, а ў нас усё-такі хрысціянская краіна.

— І напрыканцы ці не маглі б вы сказаць некалькі словаў пра наш інфармацыйны рэсурс Telegraf.by?

— Я, па-першае, хацеў бы падзякаваць за магчымасць даць слова. Па-другое, я за тое, каб колькасць такіх рэсурсаў на Беларусі павялічвалася. Я ведаю, што такое ўваходзіць на ўжо падзелены рынак, але гэта проста неабходна. Калі нехта стала працуе на рынку, там, па-першае, змяншаецца канкурэнцыя, і людзі пачынаюць менш круціцца. Па-другое, усе абрастаюць нейкімі сувязямі, сімпатыямі, антыпатыямі, і гэта скажае інфармацыйную карціну. Таму я вельмі ўдзячны вам за тыя намаганні, якія вы прыкладаеце, каб быць на рынку інфармацыі і каб пашыраць сваю прысутнасць там. Я шчыра жадаю вам поспехаў, каб вашая агенцыя была вядучай у нашай краіне.

— Дзякуй вялікі. Вам таксама поспехаў у Вашай дзейнасці.

— Дзякуй. 

Гутарыў Максім Гацак.